Guatr tiroid bezinin büyümesi sonucu oluşan, kanserli olmayan bir hastalıktır.
Guatr’ı olan bir hasta, normal tiroid hormonu düzeyine de sahip olabilir, yüksek tiroid hormonu düzeyine (hipertiroidi) veya düşük tiroid hormonu düzeyine (hipotiroidi) de sahip olabilir.
Guatr Nedir?
Tiroid bezi boyunda, adem elmasının hemen altında kelebek şeklinde bir bezdir. Eğer tiroid bezi normalin üstünde büyürse kişi guatr olarak bilinen bir sağlık sorunuyla karşı karşıya demektir. Guatr genelde ağrıya neden olmaz ama tiroid bezi aşırı büyümüşse hasta yutkunmada sorun yaşayabilir ve kronik öksürük gelişebilir.
Guatr genelde kişinin diyetindeki iyot eksikliğine bağlı gelişir. Ama günümüzde tuzlara iyot eklenmesi sebebiyle, daha çok tiroid hormonunun dengesiz üretimi, tiroid bezinde nodüllerin oluşması ya da hamilelik sonucu ortaya çıkmaktadır.
Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Gürbüz Erdoğan’a göre Türkiye nüfusunun %30’u guatr hastası. Guatr kadınlarda daha yaygın görülen bir hastalık ve her yaşta ortaya çıkabilir.
Guatr Belirtileri Nelerdir?
Bazı hastalar guatr olduğunu anlayamaz, çünkü belirtileri fark edilir düzeyde olmayabilir. Guatr’ın temel belirtisi tiroid bezindeki büyümedir. Belli bir süre sonra bu şişkinlik fark edilebilecek bir yumru haline gelir.
İki tür guatr vardır:
Diffüz Guatr: Tüm tiroid bezi şişer. Dokunulduğunda pürüzsüzdür.
Nodüler Guatr: Tiroid bezinin bazı kısımları şişer. Dokunulduğunda pütürlüdür.
Guatr’ı olan bir hastada şu belirtiler de ortaya çıkabilir:
- Boğuk seslilik
- Normalde Fazla Öksürme
- Boğazda bir sıkılık hissetme
- Yutkunmada zorluk (daha az yaygın)
- Nefes almada zorluk
Guatr Nedenleri ve Risk Faktörleri Nelerdir?
Guatr’ın olası sebepleri ve risk faktörleri şunlardır:
İyot açısından zayıf bir diyet
Guatr’ın en yaygın sebebi yetersiz iyot alımıdır. Türkiye’de ise Karadeniz Bölgesi’nde karalahana tüketiminin çok olduğu bölgelerde guatr daha çok görülür. Çünkü karalahananın içindeki bir bileşen iyotu bağlayarak emilmesini engeller.
İyot toprakta ve denizde bulunan bir eser elementtir. Balık, deniz ürünleri, birçok sebze ve süt ürünleri iyot içerir. Tiroid bezimiz tiroid hormonlarını üretmek için iyota ihtiyaç duyar. İyot yetersiz olduğunda tiroid bezi hormonları üretebilmek için büyümeye başlar.
İyot eksikliği bütün dünyada yaygın görülen bir sorundu. Ama 1900’lerin başlarıyla birlikte tuza iyot eklenmeye başlanması guatr hastalığının yaygınlığını azaltmıştır.
Cinsiyet
Kadınlar erkeklere göre daha fazla guatr riski taşırlar.
Yaş
50 yaşın üstündeki insanlar daha genç olanlara göre daha çok guatr riski taşırlar.
Otoimmün hastalıklar
Otoimmün hastalığı geçmişi olanlarda veya ailesinde otoimmün hastası olanlarda guatr gelişme ihtimali daha fazladır.
Hamilelik ve menapoz
Kadınlar hamile kaldıktan sonra veya menapoz evresindelerse daha çok guatr riski ile karşı karşıyadırlar.
Bazı ilaçlar
Antiretroviral ilaçlar, bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaçlar, amiodoron (kalp ilacı) ve lityum guatr gelişmesi riskini artırır.
Radyasyon
Boyun ve göğüs kısmı radyaasyona maruz kalmış insanlarda guatr riski artar.
Hipertiroidi
Eğer tiroid bezi aşırı aktif ise tiroid bezi uyarılarak büyümeye başlayabilir.
Hipotiroidi
Yeterince çalışmayan tiroid bezi de guatr’la sonuçlanabilir. Eğer vücut tiroid hormonu açısından yetersizse tiroid bezini uyararak onun büyümesine sebep olabilir.
Sigara İçmek
Bazı araştırmalar düzenli sigara kullanımı ile guatr arasında bir ilişki olduğunu göstermektedir.
Bazı Enfeksiyonlar
Guatr riskini artıran bazı parazitler, bakteriler ve mantarlardan enfeksiyon kapan kişilerde guatr riski artar.
Bazı Yiyecekler
Kara lahana, ıspanak, soya fasulyesi, tofu, yer fıstığı gibi “guatrojenik gıdalar” olarak bilinen bazı yiyecekler çok tüketildiğinde tiroid bezinin fonksiyonlarını yerine getirememesine neden olur. Ülkemizde Karadeniz bölgesinde kara lahana tüketimi daha çok olduğu için guatr daha fazla görülür.
Aşırı İyot Alımı
Aşı iyot tüketimi de guatr riskini artırabilir.
Tiroid Kanseri
Tiroid kanseri hastalarında guatr ihtimali artmaktadır.
Guatr Teşhisi
Bir pratisyen hekim hastanın boynuna dokunarak ve yutkunmayla ilgili soru sorarak guatr’ı teşhis edebilir. Bazen nodüller de sadece dokunarak anlaşılabilir. Boynun fiziksel bir incelemesi doktora tiroid bezinin büyüklüğü ve şişliğin ne kadar olduğu ile ilgili fikir verecektir.
Doktorunuz guatr’ın altında yatan sebebi bulmak için bazı testler yaptırmanızı isteyebilir:
Hormon Testi
Bu kan testi tiroid ve hipofiz bezlerinden salgılanan hormonların miktarını ölçmek için yapılacaktır. Tiroid hormonunun düşük seviyesi hastanın tiroid bezlerinin yeterince çalışmadığını gösterecekir. Tiroid hormonu düzeyi düşük olduğunda TSH (tiroid uyarıcı hormon) seviyesi yüksek olacaktır. TSH hipofiz bezi tarafından salgılanır ve tiroid bezini daha fazla hormon üretmesi için uyarır. Tersi durumda ise, TSH değerlerinin düşük olup, tiroid hormonu değerlerinin yüksek olması fazla aktif bir tiroid bezini işaret edecektir.
Antikor Testi
Bir kan testi antikorların varlığını gösterirse, altta yatan sebebin bununla ilgili olduğu anlaşılabilir.
Ultrason
Bir transdüser hastanın boynuna tutulur. Ultrason aygıtının gönderdiği ses dalgaları boyun ve ense boyunca gider ve yankı gibi geri döner. Yankı zamanlarındaki değişimler ekranda bir görüntü olarak ortaya çıkarlar. Böylece tiroid bezinin ne kadar büyük olduğu ve nodül olup olmadığı anlaşılır.
Guatr Tedavisi
Tedavi tipi çeşitli faktörlere göre değişir. Tiroid bezinin boyutu, belirtiler ve belirtilerin ciddiyeti, altta yatan sebepler tedavinin ne olacağını belirler. Eğer guatr küçükse ve tiroid bezi düzgün çalışıyorsa doktorunuz uzun süreli gözlem önerecek ve herhangi bir tedavi uygulamayacaktır.
Tiroid Yetmezliği
Bu durumda doktorunuz sentetik hormon yazacak ve açığı kapatmaya çalışacaktır. Günde bir hap yutulacaktır. Hormon terapinin muhtemel yan etkileri şunlar olabilir: Kas krampları, düzensiz kalp atışı ve göğüs ağrısı. Çoğu zaman yan etkiler birkaç günde kaybolur. Nadir görülen şu yan etkilere de rastlanabilir: insomniya, ishal, kilo kaybı, aşırı terleme, artan kalp atışı, baş ağrıları.
Aşırı Aktif Tiroid Bezi
Bu hastalara tiyonamid yazılarak, tiroid bezi tarafından üretilen hormonların azaltılması amaçlanır. İlaçlar ağız yoluyla alınır. Hastalar birkaç hafta etkisini hissedemeyebilir. Yan etkileri şunlardır: deri döküntüsü, eklem ağrısı, baş dönmesi. Ateş, ağız ülseri ve herhangi bir enfeksiyon işareti gözlemleyen hasta doktoruna danışmalıdır. Tiyonamid tedavisi genelde iki ila dört ay sürmektedir.
Radyoaktif İyot
Aşırı aktif tiroid bezi için olası tedavilerden biridir. İyot ağız yoluyla alınır. Radyoaktif iyot tiroid bezine ulaştığında tiroid hücrelerini parçalar ve guatr küçülür.
İyot Takviyesi
Eğer guatr iyot eksikliği sebebiyle meydana geliyorsa hastaya iyot takviyesi önerilir. Doktorun belirlediği dozajı takip etmek bu noktada önemlidir. Çünkü iyot ihtiyacı kişiden kişiye değişir.
Ameliyat
Tiroid bezi çok büyümüş ve hasta yutkunma ve nefes alma problemleri yaşıyorsa, diğer tedaviler de işe yaramamışsa bu seçenek gündeme gelir.
Çoğu durumda tiroid bezinin yarısı ameliyatla alınır. Cerrah belirtileri dindirecek kadarlık bir kısmını almaya ve tiroid bezinin hormon üretimini devam ettirmeye çalışmasına özen gösterir. Ama bazı durumlarda hastanın hormon terapi almaya devam etmesi gerekebilir. Olası komplikasyonlar şunlardır: enfeksiyon, gırtlağı etkileyen sinirlerde hasar (hastanın sesinde kalıcı olarak boğukluğa neden olur), paratiroid bezinde (vücudun kalsiyum seviyesi düzenler) hasar oluşması.
