Yumurtalıklar kadın üreme sisteminin önemli bir parçasıdır. Görevleri çift yönlüdür. Adeti tetikleyen, östrojeni de içeren hormonları üretirler. Ayrıca, olası bir döllenme için her ay bir yumurta salıverirler.
Kistten tümöre, bir takım koşullar yumurtalık ağrısına (ovaryan ağrı) sebep olabilirler. Yumurtalıklar alt karında konumlanmıştır. Bunun anlamı, eğer yumurtalık ağrınız varsa bunu büyük olasılıkla alt karnınızda- göbek deliğinizin altı- ve pelvisinizde hissedersiniz. Pelvik ağrınız olduğunda doktorunuz ya da doğum uzmanı/jinekolog tarafından kontrol edilmesi önemlidir. Birkaç farklı durum buna neden olabilir.
Yumurtalıklardaki ağrı aniden başlayan (akut) ya da kronik olabilir. Akut yumurtalık ağrısı aniden gelir (birkaç dakikada ya da günde) ve kısa süre içerisinde geçer. Kronik yumurtalık ağrısı, daha yavaşça başlayarak birkaç ay sürer.
Yumurtalık ağrısı devamlı olabilir; ya da gelip geçebilir. İdrar çıkarma veya egzersiz gibi belli aktivitelerle daha kötü olabilir. Hafif olabileceğinden fark edemezsiniz; ya da o kadar şiddetli olur ki gündelik hayatınıza müdahale edebilir. Ultrason ya da diğer yansıtma gibi tanısal yöntemlerle, ağrının nedenine odaklanılabilir. İşte yumurtalık ağrısının olası nedenleri ile teşhis ve tedavi yöntemlerinin bir özeti:
Yumurtalık Kistleri
Kistler, yumurtalıklarda oluşabilen sıvı dolu keselerdir. Özellikle kadınların doğurma yaşı sırasında çok yaygınlardır. Sıklıkla yumurtlama sürecinde oluşurlar. Yumurta salınmadığında ya da yumurta salındığında onu tutan kesenin (bezcik) dağılmamasıyla da meydana gelebilir. Yumurtalık kistlerinin genelde belirtileri yoktur ve kendi kendilerine yok olurlar. Bununla birlikte eğer bükülür veya parçalanırlarsa hafif bir ağrı ya da keskin bir acı yaratabilirler.
Yumurtalık kistlerinin diğer belirtileri:
- Düzensiz adet dönemleri
- Cinsel ilişki ya da bağırsak hareketleri sırasında acı
- Bulantı ya da kusma
- Az bir miktar yedikten sonra doymuş hissetme
- Şişme
Yumurtalık Kistlerinin Teşhisi
Pelvik muayene: Bu muayene pelvik bölgedeki yumruyu ortaya çıkarabilir.
Ultrason: Bu tarama yumurtalıklarının görüntüsünü oluşturmak için ses dalgalarını kullanır. Bu da doktorun kistin yerini ve büyüklüğünü belirlemesinde yardımcı olur.
Yumurtalık kistlerinin tedavisi
Yakından izlemek: Çoğu yumurtalık kisti kendi kendine kaybolur. Eğer rahatsız edici belirtileriniz yoksa, özellikle henüz menapoza girmediyseniz, doktorunuz “yakından izlemeyi” destekleyecektir. Doktorunuz sizi tedavi etmeyecek, onun yerine durumuzda değişiklik olup olmadığını periyodik olarak kontrol edecektir.
Laparoskopi Bu, küçük yarıkları ve plastik ince bir borunun ucundan karnın içine yerleştirilmiş çok küçük, ışıklandırılmış bir kameranın kullanıldığı bir ameliyat şeklidir. Cerrah borunun ucundaki aletleri kullanarak kistlerin bazılarını alabilir. Bu teknik küçük kistlerde etkilidir. Daha büyük kistlerin ise, karına açılacak daha büyük yarıklar kullanılarak çıkartılması gerekebilir. Bu, laparotomi adı verilen işlem ile yapılır.
Doğum kontrol hapları: Doğum kontrol hapları yumurtalık kistlerinden kaynaklanan acıyı hafifletebilir. Yumurtlamayı engellerler ve dolayısıyla yeni kistlerin oluşumunu azaltırlar.
Yumurtalık Tümörleri
Vücudun diğer kısımlarında oluşabildiği gibi yumurtalıklarda da tümör oluşabilir. Bunlar kanserli (kötü huylu) ya da kanser yapmayan (iyi huylu) olabilir.
Yumurtalık tümörlerinin belirtileri
- Karın içinde şişme ya da baskı
- Acil idrar çıkarma ihtiyacı
- Hazımsızlık
- İshal ya da kabızlık
- İştah kaybı
- İstemsiz kilo kaybı ya da alımı
Yumurtalık tümörlerinin Teşhisi
Bilgisayarlı tomografi (BT), manyetik rezonans görüntüleme(MR) ve pozitron emisyon tomografisi(PET): Bunlar, doktorun yumurtalık tümörlerini bulmak için kullanabileceği detaylı görüntüleme taramalarıdır. Bunlar doktorun tümörün yayılıp yayılmadığını, yayıldıysa ne kadar yayıldığını saptamasını sağlarlar.
CA- 125: Bu, yumurtalık kanseri olan çoğu (ancak hepsi değil) kadında daha fazla olma eğilimi gösteren bir proteinin arandığı bir kan testidir. CA- 125, yumurtalık kanseri için görüntüleme testi kadar etkili değildir; ancak yumurtalık kanseri sebepli belirtilere sahip kadınlarda, gözden geçirilebilir.
Yumurtalık tümörlerinin tedavisi
Laparotomi: Bu ameliyat karına açılan yarıklarla gerçekleştirilir. Cerrah alabildiği kadar tümörü alır. Bu işleme debulking, “tümör dokularının çıkartılması” denir. Eğer tümör kanserliyse, cerrah ayrıca yumurtalıkları, rahmi, fallop tüplerini, omentumu(bağırsakları örten yağlı doku) ve yakındaki lenf bezlerini de çıkarabilir.
Kemoterapi: Kemoterapi damar yoluyla (serum), ağızdan ya da direk olarak karna ilaçlar verilmesini içerir. İlaçlar kanser hücrelerini öldürür. Normal hücreleri de öldürüklerinden kemoterapi ilaçlarının yan etkileri olabilir. Bunlara, baş dönmesi ve kusma, saç dökülmesi, böbrek hasarı ve artan enfeksiyon riski dahil edilebilir. Bu yan etkiler tedavinin durdurulmasıyla sona ermesi gerekir.
Radyasyon: Bu tedavi yüksek enerjili X-ray ışınlarını kullanarak kanser hücrelerini öldürür ya da küçültür. Radyasyon ya dışarıdan vücuda verilir ya da vücutta tümörlü bögenin yakınına yerleştirilir. Bu tedavi yan etkilere de neden olabilir. Bunlara deride iltihaplanma, bulantı, ishal ve halsizlik sayılabilir. Radyasyon yumurtalık kanseri tedavisinde sık kullanılmaz.
Endometriyoz Kaynaklı Yumurtalık Ağrısı
Her ay, rahim astarı büyüyen cenini beslemek için hazırlık yapar. Döllenmediği zaman, astar yumurtayı çıkarıp atar ve yumurta adet yoluyla vücuttan tahliye edilir. Bazı kadınların vücutlarının başka yerlerinde rahim astarına benzeyen bir doku ortaya çıkar. Bu doku her ay şişer ve kanar. Dokunun atacak bir yeri olmadığından, bir yara dokusu halini alır ve çok acı verici olabilir.
Endometriyozun diğer belirtileri
- Sancılı adetler
- Cinsel birleşme sırasında ağrı
- Ağır adet dönemleri
- Kısırlık
Endometriyozun Teşhisi
Ultrason ve MR: Bu taramalar görüntü oluşturarak doktorun endometriyozun yerini saptamasına yardımcı olurlar.
Laparoskopi: Bu yöntemde karındaki küçük bir deliğe yerleştirilmiş ince, ışıklandırılmış bir mikroskop kullanılarak doktorun yumurtalıkları görselleştirmesi sağlanır. Doktorun biyopsi için ufak bir doku örneği alması da muhtemeldir.
Endometriyozun tedavisi
Ağrı kesiciler: İbuprofen(Advil, Motrin) gibi ilaçlar endometriyozun rahatsızlığının hafifletilmesinde yardımcı olabilirler.
Doğum kontrol hapları: Hap yumurtalıklardaki rahim dokusunun aylık büyümesini engeller. Bu da adetleri daha hafif yapar ve endometriyozun belirtilerini azaltır.
Gonadotropin salgılatıcı hormon agonistleri(GnRH agonistleri): Bu ilaçlar vücuttaki östrojen hormonu miktarını azaltır. Endometriyozun büyümesini yavaşlatarak, belirtilerini sınırlarlar.
Laparoskopi ve laparotomi: Bu cerrahi yöntemler doktorun yumurtalık ve diğer yerlerdeki endometriyozu çıkarmasını sağlar. Eğer endometriyoz yayılmışsa, doktor rahim ameliyatını önerebilir. Bu işlemde doktor, rahim ve bazen yumurtalık ve fallop tüplerini çıkarabilir.
Pelvik İnflamatuar Hastalık
Pelvik inflamatuar hastalık (PID), yumurtalıklar, rahim ya da fallop tüplerindeki bir enfeksiyondur. Genelde bel soğukluğu ya da klamidya gibi cinsel yolla bulaşan hastalıklar neden olur. Kadınlarda pelvik ağrının en yaygın sebeplerindendir.
PID’nin diğer belirtileri
- Cinsel ilişki sırasında ağrı
- Ateş
- Kokabilen vajinal akıntı
- İshal
- Kusma
- Bitkinlik
- İdrar çıkarmada zorluk
PID’nin Teşhisi
Pelvik muayene: Bu muayene doktorunuzun yumru, anormal akıntı ya da pelviste duyarlılık aramasına olanak verecektir.
Kan ve idrar tahlili: Bu laboratuvar tahlilleri enfeksiyonun tanımlanmasına yardım edebilir. Pelvik muayenede görülen akıntıların kültürleri de böylece tanımlanabilir.
Ultrason: Bu test pelvik bölgenin görüntüsünü oluşturur ve böylece doktor üreme organlarında genişleme olup olmadığını görebilir. Doktor ayrıca apse olarak da bilinen enfeksiyon kesesi olup olmadığına da bakabilir.
Laparoskopi: Karnın içine yerleştirilen ışıklandırılmış ince bir mikroskobun kullanıldığı bu yöntem, bazen hastalığın teşhisinin teyidi için kullanılır.
PID’nin tedavisi
Antibiyotikler: Bu ilaçlar ağızdan ya da enjeksiyonla verilebilir. PID’ye sebep olan bakteriyi öldürebilirler. Eğer PID için antibiyotik alıyorsanız, seks partner ya da partnerinizin de ayrıca antibiyotik alması gerekmektedir. Partnerinizin de aynı cinsel yolla bulaşan enfeksiyona sahip olma olasılığı yüksektir.
Yumurtalık Kalıntı Sendromu
Rahim ve yumurtalıkların alınması operasyonu, rahim ameliyatı ve ooforektomi olarak bilinir. BSO (Bilateral Salpingoooferektomi) her iki fallop tüpü ve yumurtalıkların alınması işlemidir. Nadir durumlarda yanlışlıkla ufak bir yumurtalık parçası bırakılabilir. Bu kalıntı büyüyebilir ve sancılı bir kist oluşturabilir.
Yumurtalık kalıntı sendromunun diğer belirtileri
- Cinsel birleşme sırasında ağrı
- İdrar çıkarmada zorluk
Yumurtalık Kalıntı Sendromunun Teşhisi
Ultrason, bilgisayar tomografisi ve MR. Bu taramalar bölgenin bir görüntüsünü oluşturur. Doktorun kalan yumurtalık dokusu parçasının yerini saptaması için yardım ederler.
Yumurtalık kalıntı sendromunun tedavisi
Laparatomi ve laparoskopi:Bu işlemler kalan yumurtalık parça ya da parçalarının alınması için yapılır.
