Zeka Geliştirme Teknikleri – 9 Zeka Türünün Anatomisi

Gardner teorisinde salt bir yeteneğin zekayı tanımlamaya yetmeyeceğini ifade etmektedir. Hipotez, 1983’teki “Frames of Mind: The Theory of Multiple Inteligences” (Zihin Çerçeveleri: Çoklu Zeka Kuramı) adlı kitabında yer aldığı gibi bir insanın zekasının öngürülebilmesi için birçok kriterin dikkate alınması gerektiğini önermektedir.Gardner’ın teorisinde vurguladığı 9 farklı zeka şunlardır:

1. Natüralist Zeka: Canlıların arasındaki farklılıkları anlayabilme ve doğal yaşamın özelliklerine duyarlılılık gösterebilme yeteneğidir.

2. Mantıksal-Matematiksel Zeka: Nedensel sistemlerin temel ilkelerini anlayabilme yeteneğidir.

3. Görsel-Uzaysal Zeka: Zihnimizde uzaysal(3 boyutlu) dünyayı algılayabilme yeteneğidir.

4. Sözlü-Linguistik (Sözel) Zeka: Aklımızdaki fikirleri dili kullanarak ifade edebilme ve diğer insanları anlayabilme kapasitesidir.

5. Müzikal-Ritmik Zeka: Müziksel düşünebilme, müziksel motifleri duyabilme, tanıyabilme ve bu motifleri manipüle edebilme kapasitesidir.

6. Bedensel-Kinestetik Zeka: Problem çözmek veya bir şeyler üretebilmek için vücudumuzun tüm parçalarını kullanabilme kapsitesidir.

7. İçsel Zeka: Kendini anlayabilme, kim olduğunu bilme, ne yapabileceğini bilebilme kapasitesidir.

8. Sosyal Zeka: Bu zeka türü de diğer insanları anlayabilme yeteneğiyle ilişkilidir. İnsanlarla iletişim kurabilme, arkadaş olma yeteneğini içerir.

9. Varoluşsal Zeka: Hayat, ölüm ve sonsuz gerçekler hakkında soru sorma ve kafa yorabilme eğilimini sergilemektir.

1)  Natüralist Zeka

Bu zeka çeşidi hayvanları, bitkileri ve doğada bulunan diğer varlıkları ayırabilme yeteneği olarak tanımlanır.Doğal zeki olarak övülen bireyler bilimsel teorileri gerçek hayata uygulamada son derece başarılıdır.Peyzaj mimarları, natüralistler ve bilim adamları doğal zeki olarak olarak adlandırılırlar. Siz de bu insanlar gibi olmak istiyor musunuz? İşte natüralist zekanızı geliştirmenin bazı teknikleri şunlardır:

Kapalı ortamlar yerine dışarıda daha fazla zaman geçirin
Doğanın bir parçası olmak istiyorsanız doğayla iç içe olmalısınız.Evinizdeki rahatlığın tutsağı olmamalısınız. Seyahat etmek, ormanda ve dağlık alanlarda gezi yapmak ve bisiklete binmek gibi aktiviteler hayvanları, bitkileri hatta kaya formasyonlarını kategorize edebilme ve tanımlayabilme yeteneklerinizi geliştirecektir.

Bahçe işleriyle ilgilenin
Bitki yetiştirme ve bakımı öğrenerek evinizin boş kısımlarını bitkilerle donatın.Bu şekilde doğal çevreyi algılayabilme gücünüzü geliştirebilirsiniz.

2)  Mantıksal-Matematiksel Zeka

Soyut ve kavramsal olarak düşünebilme yeteneğini ifade eden bu zeka türü daha çok mühendisler, bilim adamları ve matematikçilerde gelişmiştir.Mantıksal ve matematiksel problem çözmede sıradışı yeteneklere sahip olmak istiyorsanız aşağıdaki beyin egzersizleri sizin için oldukça faydalı olacaktır:

Kart oyunları oynayın
Popüler inanışın aksine mantıksal zekanızı geliştirmek için sıkıcı aktivitelerde bulunmanız gerekmemektedir. Sayısal zekanızı geliştirmenin en eğlenceli yollarından biri mental olarak matematik işlemlerini yapabilmeyi tetikleyen kart oyunları oynamaktır. Crazy Eight, Go Fish ve Gin Rummy gibi oyunlar gençler için Black Jack de yetişkinler için hem matematiksel zekayı geliştirmek hem de eğlenceli vakit geçirebilmek için oldukça etkilidir.

Bir matematik kulübüne katılın
Matematiksel zekanızı geliştirmede gerçekten kararlıysanız bilgilendirici ve aynı zamanda eğlenceli vakit geçirmenizi sağlayacak bir matematik kulübüne katılın.Bu kulağa sıkıcı gelebilir fakat öyle değildir. Bu tür kulüpler sizlere destek vericidir ve aynı zamanda sosyal bir ortamda öğrenmenizi sağlar.Arkadaşlarınızla beraber öğrenerek ve kollektif bir ortamda rekabete girişmek aradığınız matematik zekanın gelişmesini sağlayacaktır.

3)  Görsel-Uzaysal (3 boyutlu) Zeka

Soyut ve somut görselleştirme becerisi görsel zekaya sahip insanların sahip olduğu yeteneklerden sadece biridir. Resimler üzerinde düşünebilme gibi sıradışı yetenekleriyle uzaysal zekaya sahip insanlar objeleri kolaylıkla boyayabilme, inşa edebilme ve dizayn edebilme yetkinliklerine sahiptirler.Görsel zekanızı geliştirmek için aşağıdaki aktivitelerle daha fazla ilgilenebilirsiniz:

Bulmacalar çözün
Görsel-uzaysal zekanızı geliştirirken aynı zamanda hoşça vakit geçirebilirsiniz.Bunun da en etkili yollarından biri de değişik türde bulmacalar çözmektir.Zihninizde nesneler üzerinde manevra kabiliyetine ihtiyaç duyan Rubik Küpü, Jigsaw bulmacaları ve uzaysal bulmacalar görsel ve uzaysal yeteneğinizin gelişmesinde harikalar yaratacaktır.

Satranç oynayın
Görsel zekanızı geliştirebilecek diğer eğlenceli bir yol da satranç oynamaktır.Bu oyunun beynimize bir çok faydası olduğu inkar edilemez bir gerçektir.Satranç hafızamızı kuvvetlendirmenin ve problem çözebilme kabiliyetimizi zenginleştirmenin ötesinde görsel ve uzaysal zekanın en önemli boyutu olan yaratıcılığımızı da geliştirir.Zenginleşen yaratıcılığınızla tıpkı üstün görsel zekaya sahip mimarlar ve ressamlar gibi objeleri dizayn edebilme gücünüzün geliştiğini hissedeceksiniz.

Google Earth ve Google Map gibi uygulamaları sıklıkla kullanın
Google Earth ve Google Map uygulamaları tanımadığınız bir yerde yolunuzu bulmaya yardımcı olmanın ötesinde görsel ve uzaysal zekanızın da gelişmesini sağlayacaktır.Bu programlar en nihayetinde yön hissinizin gelişmesini sağlayacaktır.Bu araçlar sizi adeta navigasyonel bir cihaz haline getirecektir. GPS gibi navigasyon aletleri insanı dikkatsiz bir sürücü haline getirmektedir.Bu tür cihazları kullanmak yerine bir harita yardımı ile yönünüzü kendi kendinize bulmaya çalışmak görsel zekanızın körelmemesi adına daha faydalıdır.

4)  Sözel-Linguistik(Sözlü) Zeka

Sözel-sözlü zekaya sahip insanlar kelimelerin anlamlarına, seslerine ve ritimlerine yüksek derecede duyarlıdır.Özellikle yazma, okuma, öğretme ve dinleme kapasiteleri üst seviyededir.Sözel-linguistik zekanızı önemsiyorsanız, aşağıdaki zeka geliştirme tekniklerini dikkate alınız:

İlginizi çeken ve merak uyandıran şeylerin günlüğünü tutun
Dikkate değer bulduğunuz şeylerin üzerine gidin.Örneğin size çekici gelen özgün bir makale ya da ünlü biri hakkındaki düşüncelerinizi yazın.

Görmek istediğiniz bir ülke ya da şehir hakkındaki düşüncelerinizi yazınız
Paris’i görmek ya da İngiltere’de yaşamak mı istiyorsunuz? Hayalleriniz dışında bir yerde yaşam şansını elde ettiğinizde nasıl bir yaşam hayal ettiğinizi düşünün ve şu anki hayatınızdan daha farklı nasıl bir hayat tarzınız olurdu?

Edebi bir yapıt kaleme alın
Bu bir hikaye,şiir,roman ya da oyun olabilir. Hayallerinizi harekete geçirin ve zihninizdeki kelimeleri kağıda dökün.Yazılarınızı bir öğretmeninize ya da alanında uzman kişilere gösterin ve onlardan geri dönüş alın.Hangi kısımların sıradışı olduğunun, hangi kısımların geliştirilmesi gerektiğinin farkına vardığınızda diğer denemelerinizde daha başarılı olduğunuzu göreceksiniz.

5)  Müzikal Zeka

Ses sanatçıları, besteciler ve müzisyenler genellikle
bu zeka türüne sahiptirler. Müzikal zekaya sahip insanlar ses ve müzik tınılarını farklı bir hassasiyetle dikkate alırlar ve değişik türde tını ve ritim üretmede oldukça iyidirler.Aşağıdaki metotları ve alıştırmaları uygulayarak siz de müzikal zekanızı yeteneklerinizi geliştirebilirsiniz.

Şarkı söyleyin
Şarkı söylemenin sizin için uygun bir aktivite olmadığını düşünebilirsiniz fakat bu söyleyemeyeceğiniz anlamına gelmez.Bulduğunuz her fırsatta; duşta,arabada ya da ofiste molalarda şarkı söyleyebilirsiniz.Favori şarkıcılarınız gibi çok ince notaları söyleyemeyebilirsiniz fakat müzikal zekanızda çok önemli aşamalar kaydedebilirsiniz.

Bir enstrüman çalmasını öğrenin
Bu belkide müzikal zekanızı geliştirmek için en etkili yöntemdir.Bir enstrüman üzerinde çalışmak ne kadar basit ya da komplike olursa olsun temel tonları,ritimleri ve tizleri öğrenmenizi sağlar.Enstrüman çalma yeteneğinizi geliştirdikçe tıpkı idolleriniz gibi müzikal zekanızı somutlaştırıp sergileyebilme kabiliyetine erişeceksiniz.

Değişik tarzlarda müzik dinleyin
Müzikal zeka sadece iyi şarkı söyleyebilme ve enstrüman çalabilmekten ibaret değildir.Aynı zamanda ne kadar özgün ya da tuhaf olursa olsun müzikten zevk alabilme ile de ilgilidir.Klasik müzikten pop müziğe, yerli müzikten karma müziğe kadar değişik senfonilere kulağınızı aşina edin.Kulağınızı birçok melodiye aşina ederek müzik dünyasındaki değişik tonları birbirinden ayırabilme yeteneğini elde edeceksiniz.

6)  Bedensel-Kinestetik Zeka

Dans ederken ayaklarınız birbirine dolaşıyor ama partneriniz kuğular gibi süzülüyor mu? Bu adaletsizliğin bir açıklaması var. Bazı insanlar fiziksel olan şeylerde vücutlarını iyi kullanamazken, bedensel olarak zeki insanlar vücutlarını çok iyi koordine edebilir (sporcular gibi), birçok fiziksel yeteneği aynı anda sergileyebilir (dansçılar gibi) ve objeler üzerinde şaheserler yaratabilir (heykeltıraşlık gibi). Bedensel olarak zeki insanlar zamanlama konusunda mükemmel bir sezgiye sahiptirler ve beyin-vücut koordinasyonları neredeyse kusursuzdur. Bu zekaya sahip insanlar genellikle zanaatkar, dansçı, atlet ve cerrah gibi meslek gruplarında olurlar. Bu zekayı geliştirmek için:

Fiziksel becerilerinizi kullanabileceğiniz bir hobi edinin
Futbol, basketbol, tenis gibi bir spor dalını, dans etmeyi ya da el becerilerinizi kullanabileceğiniz çömlekçilik gibi bir kursu tercih edebilirsiniz. Böylece vücut zihin koordinasyonunuzda gözle görülür bir iyileşme fark edeceksiniz.

7)  İçsel Zeka

Kendilerini, düşüncelerini, duygularını çok iyi anlama yeteneğine sahip ve bu yeteneklerini hayatlarını planlama noktasında iyi değerlendiren insanlar içsel zekaları yüksek olanlardır. İçsel zeka kendini takdir etmeyi ve insanın kendi durumu hakkında geniş bir anlayışa sahip olmayı gerektirir. İçsel olarak zeki insanlar kendi duyguları hakkında derin bir bilince sahiptirler ve genelde utangaç olurlar. Bu zeka türünün örnekleri filozoflar, ruhani liderler, yazarlar ve psikologlar arasında görülür. İçsel zekanın gelişmesi için:

Kendinizi dinlemeye zaman ayırın
Günlük hayatın gürültüsüne o kadar alışmışız ki, kendimizi tamamen dış dünyaya karşı konumlandırıyoruz. Oysa ki, kim olduğumuzun farkında olmaksızın yaptığımız eylemler bizi mutlu etmeyecek hedeflere sürüklüyor. Örneğin, herkes öyle yaptığı için üniversite sınavına hazırlanan müzikal zekası yüksek bir öğrenci, çok iyi bir bölümü kazansa dahi, burada ne başarılı olabilecek ne de mutlu olabilecektir. Yunus Emre’nin dediği gibi: “İlim ilim bilmektir / İlim kendin bilmektir / İlim kendin bilmezsen / Ya nice okumaktır.” Bu yüzden, kendimiz hakkında düşünmeye başlamamız gerekir. Tamamen, kendinizle meşgul olun demiyorum. Sadece bunun için biraz zaman ayırın. Farkındalığınızın arttığını göreceksiniz.

8)  Sosyal Zeka

Toplumda görünürde diğer insanlarla çok iyi ilişkiler kurmada özgün yeteneklere sahip insanlara rastlamışsınızdır.Bu insanlar sosyal zekalarını kullanarak, diğer insanları anlamaya çalışarak ve onlarla konuşarak sosyal hayatta başarı elde ederler.Sosyal zeka insanlarla sözlü ya da sözsüz olsun efektif bir şekilde ilişki kurabilmeyi ve onların huylarını ve bilinçaltlarını hissedebilmeyi, buna bağlı olarak sosyal ilişkilerde farklı bakış açıları geliştirebilmeyi sağlar.Bu tür zeka politikacılarda, aktörlerde ve öğretmenlerde mevcuttur.Bu tür zeka aynı zamanda liderlik rolüne soyunmuş genç yetişkinlerde rastlanabilir. Sosyal zekanın gelişmesi büyük ölçüde insanlarla ilişkilerinize ne kadar önem verdiğinize bağlıdır. Eğer gereken çabayı harcayıp, cesur olursanız, sosyal zekanız gelişecektir. Bunun için iletişimdeki hatalarınızı gözden geçirin. Konuşurken rahatlayın ve pozitif olun. Kelimelerinizi seçerek konuşun. Karşınızdaki insani mutlaka dinleyin.

9)  Varoluşsal Zeka

Sıradan insanlar günlük yaşantılarını kendi varlık sebeplerine fazla kafa yormadan sürdürürken; varoluşsal zekaya sahip insanlar bu konularda fazlaca düşünürler.Bu düşünceler yaşam ve ölümün nedenlerini ve nasıllarını içerebilir.Birçok insan bu düşünceleri hiç dikkate bile almazken kendi varlığına düşkün insanlar insanların neden doğduğu,hayata nasıl geldiği ve neden öldükleri gibi soruların cevaplarını keşfetmeye çalışırlar.Bu tür insanlar aynı zamanda hayatın ve ölümün ötesinde neler olduğu konusunda düşünce yürütebilecek kapasiteye ve duyarlılığa sahiptirler.Varoluşsal zeka hakkında çok fazla tartışma yapılmamasına rağmen bu zeka türü aynı zamanda ruhsal ve ahlaki zeka olarak da tanımlanmıştır.